Orhan Sarıbal, İktidarın Çiftçilere 534 Milyar TL Borcu Bulunuyor
CHP Bursa Milletvekili Orhan SARIBAL, 2023 yılında yapılacak olan
tarımsal destekleme ödemelerine ilişkin raporunu açıkladı
2023 Yılı Tarımsal Destekleme Raporu
2023 yılında bütçeden tarıma 63, faize ise 646 milyar TL ödendi. Tarımsal
destekleme ödemeleri bütçenin sadece yüzde 1’ini, faiz giderleri ise yüzde
9,8’ini oluşturuyor
Tarımsal üretimde diğer sektörlerden farklı olarak doğal koşullara bağımlılık
düzeyi yüksek olup; üretim mevsimlik faktörlere göre değişiklik göstermekte ve
belirsizlikler artmaktadır. Bu nedenle ülkemiz insanlarını doyuran çiftçilerimizin
desteklenmesi zorunludur; çünkü çiftçiler hem tohum, gübre, ilaç ve mazot gibi
girdileri satın alırken hem de ürünlerini satarken piyasa şartları nedeniyle binbir
zorlukla karşılaşmaktadır.
Tarımsal Destekleme Ödemeleri Kanunda Belirtilen Miktarın Çok Altında
2006 yılında kabul edilen Tarım Kanunu’nun 21. maddesi ile tarımsal desteklerin
Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) içindeki payı en az yüzde 1 olarak belirlenmiş,
ancak uygulamada bu miktar hiçbir zaman yüzde 0,6’yı (binde 6’yı) geçmemiş,
son yıllarda ise yüzde 0,3’lere kadar geriletilmiştir.
Yıllardır tarım desteklerini yüzde 1 olarak ödediğini iddia eden iktidar, geçen
hafta açıklanan 2024 Yılı Bütçe Gerekçesinde 2023 yılında tarımsal destekleme
ödemelerinin GSYH içindeki payı yüzde 0,2 olarak göstermiştir (Tablo 1).
İktidarın Çiftçilere 534 Milyar TL Borcu Bulunuyor
2007-2023 yıllarını kapsayan 17 yıllık dönemde, desteklerin Tarım Kanunu’na
göre GSYH’nin en az yüzde 1’i olması gereken miktarın verilmemesi nedeniyle
iktidarın çiftçiye cari fiyatlarla 530 milyar TL borcu bulunmaktadır.
Destekler Geç Açıklanıyor, Geç Ödeniyor
Tarımsal desteklerin üretim planlamasının önemli bir aracı olması gerekir.
Ancak ülkemizde desteklerin üretimi nasıl yönlendirdiğine bakılmamakta;
çiftçinin tarlasına tohumu ekmesinden önce açıklanması gereken destekler,
hasattan sonra açıklanmakta ve gecikmeli olarak (bir sonraki yıl) ödenmektedir.
Örneğin 2023 yılında üretilen tarım ürünlerine verilecek destekler birçok üründe
hasat bittikten sonra açıklanmıştır.
Bütçeden Tarıma 59, Faize İse 646 Milyar TL
Geçen hafta açıklanan 2024 Yılı Bütçe Gerekçesinde yer alan verilere göre;
2023 yılında tarıma 63 milyar, faize ise 646 milyar TL ödenecektir (Tablo 1).
Yani tarıma yapılacak nakit desteğin yaklaşık 10 katı rantiyeye faiz olarak
ödenecektir.
Yetersiz Destekler Çiftçilerin Banka Borçlarını Artırıyor
Destekler giderek daha fazla başlık altında ödenerek, çiftçi daha fazla
destekleniyor havası yaratılmaktadır. Desteklerin yetersiz kalması çiftçilerin
banka borçlarını da artırmaktadır. Çiftçilerin kullandığı banka kredileri 2022 yılı
Ağustos ayında 242 milyar TL iken bu yılın Ağustos ayında yüzde 104 oranında
artarak 493 milyar TL’ye yükselmiştir.
Gübre Desteği Sabit Tutuldu, Mazota En Fazla Yüzde 38,7 Artış
15 Eylül tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 2023 Yılında Yapılacak Tarımsal
Desteklemelere İlişkin Karar çiftçilerde tam bir hayal kırıklığı yarattı. Alan bazlı
desteklerden gübre desteğinde artış yapılmadı. Oysa sadece 28 Mayıs
seçimlerinden bu yana (4 ay içerisinde) türlerine göre gübre fiyatlarına yüzde
35-50 oranında zam geldi. Mazot desteğinde ise çeltik ve yem bitkilerinde
herhangi bir artış olmazken, diğer ürünlere verilecek destekler yüzde 5,3-38,7
arasında artırıldı (Tablo 2). Buna karşılık seçimlerden sonra kur fiyatlarında
yaşanan artışla birlikte mazot fiyatlarına gelen zamlar yüzde 100’ü aştı.
Bitkisel üretim desteklerinde neler değişmedi?
✓ Fındık alan bazlı gelir desteği 2014 yılından bu yana (10 yıldır) dekara 170
TL olarak uygulanıyor.
✓ Küçük aile işletmesi desteği 2023 yılında da 2022’de olduğu gibi dekara
200 TL olarak ödenecek.
✓ Geleneksel zeytin bahçelerinin iyileştirilmesi desteği 2023 yılında da
2022’de olduğu gibi dekara 100 TL olarak ödenecek.
✓ Et ve süt maliyetini düşürmek için yem bitkisi ekilişini artırmak gerekiyor;
ancak yem bitkisi destekleri 6 yıldır değiştirilmedi.
✓ Bu yıl dane mısır fiyatları dip yaptı, ama fark ödemesi desteği 7 yıldır 3
kuruş.
3
✓ Aspir, çeltik, soya ve zeytinyağı fark ödemesi desteği 8 yıldır artırılmadı.
Hangi destekleme kalemlerinde artış yapıldı?
✓ 2023 yılı için fark ödemesi desteğinde artış yapılan ürünler ise şunlar:
Buğday, arpa, çavdar, tritikale, yulaf, kanola (kolza) ve yağlık ayçiçeği
(Tablo 3).
✓ Bu yıl 2022 üretim yılında artış yapılmayan organik tarım ve iyi tarım
destekleri artırıldı. Ayrıca sertifikalı tohum, fide ve fidan desteklerinde de
artış yapıldı. Buna karşılık sertifikalı tohum ve sertifikalı fidan üretim
destekleri sabit kaldı.
✓ 2021 Aralık ayı ile 2023 Haziran ayı arasında büyükbaş hayvan varlığı 1,35
milyon baş, küçükbaş hayvan varlığı ise 4,25 milyon baş geriledi. Toplam
hayvan varlığı yüzde 7 oranında (yani 5,6 milyon baş) azalarak 75,6 milyon
baştan 70 milyon başa düştü. Bu dönemde 1 milyar dolar ödenerek 852 bin
baş canlı hayvan ithal edildi. Ayrıca 16 bin ton kırmızı et için 106 milyon
dolar ödendi. Destekleme kararı ile yapılan artışlar bu olumsuz gidişe çare
olacak mı, yaşayarak göreceğiz.
✓ IMF önerileri ile uygulanan politikalar nedeniyle özellikle ithalata bağımlı
olduğumuz gübre, ilaç, mazot, tohum, hayvan yemi gibi tarımsal girdi
fiyatlarındaki artışlar devam etmektedir. Ancak erilen destekler girdi
fiyatlarının çok altında kalmakta, ayrıca çiftçinin elindeki ürünlerin fiyatları
maliyetin altında açıklanmaktadır. Öte yandan dünya piyasalarında tarım
ürünleri fiyatlarının gerilemesi, ihtiyacın üzerinde ithalat yapılmasına yol
açmıştır. Bu nedenle stoklar artmış, çiftçinin eline geçen fiyatlar önceki yılın
dahi altında kalmıştır.
✓ Ürününden para kazanamayan ve emeğinin karşılığını alamayan
çiftçilerimizin üretimden çekilmesinden başka çareleri kalmamaktadır.
Oysa dünyada meydana gelen koronavirüs salgını, ekonomik kriz ve
Rusya-Ukrayna savaşı ithalatın çözüm olmadığını, tarımda kendi kendine
yeterliliğin önemini bir kez daha ortaya çıkarmıştır.
